Μαριάννα Κατσουλίδη: “Πέρα από τη σφαίρα του εγώ”



Συνέντευξη στη Μαρία Νίκα 

Eν μέσω κρίσης, ελληνοτουρκικών, προσφυγικού και κορονοϊού, η Μαριάννα Κατσουλίδη εγκαινιάζει στην Αθήνα την έβδομη ατομική της έκθεση ζωγραφικής, μια δουλειά που ετοιμάζει εδώ και τέσσερα χρόνια. Την Πέμπτη στις 7.30 το απόγευμα, στη γκαλερί Περιτεχνών Καρτέρης, στο Κολωνάκι.
«Δύσκολη εποχή για εκθέσεις;» ρωτάω. Κι εκείνη απαντά: «Από το 2010 και μετά όλο κάτι απρόοπτο - δυσάρεστο συμβαίνει. Όμως η ζωή συνεχίζεται, δε μπορούμε να αναβάλλουμε διαρκώς το να κάνουμε πράγματα αναζητώντας την τέλεια συνθήκη, γιατί πολύ απλά δεν υπάρχει».
Με αφορμή αυτή την έκθεση, η ταλαντούχα, αεικίνητη κόρη του Μεσσήνιου χαράκτη Τάκη Κατσουλίδη, που ακολουθεί τη δική της πορεία στο χώρο της τέχνης, μίλησε στο «Έρμα». Μιας και γνωριζόμαστε χρόνια, είπαμε να παρακάμψουμε το «πρωτόκολλο» και να διατηρήσουμε τον ενικό…


- Μαριάννα, συνεχίζεις με τα αντικείμενα και τα παιχνίδια. Αισθάνεσαι ότι δεν έχει κλείσει ο κύκλος;

Συνεχίζω με διαφορετικές προσεγγίσεις κάθε φορά. Δεν αισθάνομαι ότι έχει κλείσει αυτός ο κύκλος. Το ψάχνω, με απασχολεί το πώς θα συνεχίσω εικαστικά μετά την τελευταία θεματική μου. Βέβαια, η δουλειά συνήθως με οδηγεί τελικά από μόνη της, οπότε θα δείξει…


- Τι σε συγκινεί στο συγκεκριμένο θέμα;

Δεν ξέρω ακριβώς να στο απαντήσω. Σίγουρα μου δημιουργεί μια νοσταλγική αίσθηση, μια επαφή με την παιδικότητα, με αναμνήσεις, με όνειρα. Με ελκύουν πολύ αυτά τα αντικείμενα με τους ρόλους τους, με τα χρώματά τους, με τα νοήματα που φέρουν αφ’ εαυτού τους αλλά και αυτά που ο καθένας τούς προσδίδει ανάλογα με τα βιώματά του. Κάποια μπιμπελό εξ’ αυτών αγγίζουν πολλές φορές τα όρια του κιτς. Και αυτό επίσης με γοητεύει, είναι μια αισθητική από μόνο του. Κάποια στιγμή διάβασα την εξής φράση του Μίλαν Κούντερα: «Το κιτς αποκλείει από το σκηνικό του πεδίο όλα όσα ουσιαστικά απαράδεκτα διαθέτει η ανθρώπινη φύση». Κράτησα αυτή τη φράση γραμμένη σε ένα χαρτάκι στο εργαστήριο μου. Ακόμα προσπαθώ να την κατανοήσω αλλά με έχει εμπνεύσει πάρα πολύ στη δουλειά μου αυτή.


- «Πέρα από τη σφαίρα του εγώ / Not me possessions». Τι σημαίνει ο τίτλος;

Ο τίτλος είναι συμβολικός. Ήθελα με έναν τρόπο να δηλώσω ότι τα αντικείμενα αυτά, οι συνθέσεις αυτές δεν αφορούν αποκλειστικά εμένα, τη δημιουργό τους, αλλά αναφέρονται σε θέματα, καταστάσεις και συναισθήματα πέρα από εμένα, έξω από εμένα, πανανθρώπινα μάλλον. Δε μου «ανήκουν», δεν είμαι εγώ. Παρόλο που τα περισσότερα τα κατέχω στην πραγματικότητα, με έναν οξύμωρο τρόπο δεν τα κατέχω κιόλας και εννοώ εσωτερικά πάντα. Αυτός είναι μάλλον ο λόγος που τα ζωγραφίζω, και γι’ αυτό τους δίνω τόση αξία. Η έκφραση «not me possessions» είναι δανεισμένη από την ψυχαναλυτική θεωρία του D.W. Winnicott, περί των μεταβατικών αντικειμένων και φαινομένων. Με αυτή τη φράση εκφράζεται η στοιχειώδης και κομβική συνειδητοποίηση, από πλευράς του βρέφους, περί ενός αντικειμένου, το οποίο γίνεται για πρώτη φορά αντιληπτό σαν κάτι άλλο πέρα και έξω από τον εαυτό του. Πρόκειται για την πρώτη «κατοχή» του παιδιού αλλά ταυτόχρονα και τη «μη κατοχή» του. Ο εαυτός δημιουργεί το αντικείμενο, το πλάθει στη φαντασία του γιατί το χρειάζεται, αλλά το αντικείμενο ήταν εκεί εξαρχής περιμένοντας να χρησιμοποιηθεί από το υποκείμενο. Αυτό οδηγεί αναπόφευκτα το αντικείμενο έξω από την περιοχή του παντοδύναμου ελέγχου του υποκειμένου και τελικά στην αναγνώρισή του ως μιας αυτοτελούς και αυτόνομης οντότητας. Με έναν τρόπο έτσι σκέφτομαι γι’ αυτή τη θεματική ενότητα.




- Οι πρώτες σου δουλειές είχαν έντονο χρώμα και καμπύλες. Και ξαφνικά το 2013 κάνεις την ασπρόμαυρη «Αθωότητα - Επανεκκίνηση». Από εκεί και μετά συνδυάζεις το ασπρόμαυρο με το έγχρωμο ενώ οι γραμμές σου έχουν γίνει πολύ πιο αυστηρές…

Πολύ σωστή παρατήρηση! Όντως στις πρώτες μου δουλειές τα σχήματα ήσαν με έναν τρόπο πιο ελεύθερα, πιο χειρονομιακά θα λέγαμε. Στη συνέχεια ένιωσα την ανάγκη να γίνω πιο συγκεκριμένη, να επαναφέρω πιο σαφή όρια μεταξύ σχημάτων, να γίνω πιο «αυστηρή» στο σχέδιο και πιο λιτή στο χρώμα. Σε αυτή την νέα ενότητα, θα δείτε έναν συνδυασμό όλων αυτών ή τουλάχιστον την προσπάθειά μου γι’ αυτό. Σαν να τα χρειάζομαι όλα μαζί τώρα. Σαφείς φόρμες, αλλά και άλλες πιο ελεύθερες, σχεδόν μισοτελειωμένες. Υπάρχει ένα παιχνίδι σχεδίου, χρώματος, μεγεθών, συνδυασμών και έκφρασης. Ένα παιχνίδι σχέσεων με τον εαυτό μας, με τους άλλους, με όλα όσα μας αφορούν. Εκεί λοιπόν υπάρχει χώρος για όλα τα πιθανά «σχετίζεσθαι».


- Είναι αλήθεια ότι πριν κάνεις την πρώτη έκθεση «Ανιχνευτικές οδοιπορίες», με τους ταύρους και τα κριάρια, έζησες για ένα διάστημα σε μαντρί στον Ταΰγετο;

Ναι είναι αλήθεια! Κάποιοι οικογενειακοί φίλοι, από τους οποίους προμηθευόμασταν μέλι και άλλα συναφή προϊόντα, είχαν τότε ένα μαντρί στον Ταΰγετο με μελίσσια αλλά και ζώα – κατσίκια – όπου και με κάλεσαν. Στην αρχή πήγα για βόλτα αλλά μετά έμεινα εκεί περίπου 15 μέρες, βοηθώντας σε διάφορες δουλειές της καθημερινότητάς τους, κι έτσι ήρθα σε επαφή με τα ζώα αυτά. Ως παιδί της πόλης δε γνώριζα καθόλου από τέτοια θέματα. Μαγεύτηκα! Είδα μια κοινωνία με κώδικες, με αρχές, με ρόλους. Είχαν δε τα ζώα αυτά τόσα διαφορετικά σχέδια και χρώματα, που πραγματικά δεν το φανταζόμουν. Μέχρι τότε νόμιζα πως είναι όλα άσπρα και ίδια. Μένοντας εκεί, άρμεξα, ξεγέννησα, τάισα μικρά, παρακολούθησα τη ζωή τους, τα ακολούθησα σε βραχώδη σημεία που έβοσκαν, είδα πώς είναι ζώα με προσωπικότητα και ομορφιά. Άρχισα σιγά σιγά να κάνω σκίτσα, να τραβάω φωτογραφίες και βίντεο και όλο αυτό με οδήγησε τελικά στο να δημιουργήσω μια ολόκληρη θεματική ενότητα, τις «ανιχνευτικές οδοιπορίες». Ταύρους δεν είχε, για να είμαστε απολύτως σαφείς, μόνο κατσίκες και τράγους. Στη δουλειά αυτή δε θέλησα να περιγράψω τα ζώα φωτογραφικά, αλλά μάλλον να δώσω την αίσθηση της δύναμής τους και της ελευθερίας τους, που με είχαν συνεπάρει. Όλο το χρόνο που δούλευα αυτά τα πράγματα πηγαινοερχόμουν συνεχώς από την Αθήνα στον Ταΰγετο, για να έχω νέο υλικό και να είμαι σε επαφή με το θέμα μου.


- Ζωγραφική παραστατική και βιωματική;

Ναι, και τα δύο μέχρι στιγμής. Παραστατική επειδή ο θεατής καταλαβαίνει τι βλέπει και βιωματική επειδή τα θέματα που έχω πραγματευτεί είναι εκείνα που με άγγιξαν προσωπικά, το καθένα με τον τρόπο του, για το λόγο του και τη δική μου ανάγκη κάθε φορά.


- Οι γονείς σου (ο χαράκτης Τάκης Κατσουλίδης και η γραφίστρια Σόνια Ιερωνυμίδη-Κατσουλίδη) σ' έχουν επηρεάσει;

Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον καλλιτεχνικό. Θυμάμαι τον εαυτό μου, μικρή, μέσα στο εργαστήριο του πατέρα μου, να σκαλίζω τα χρώματά του, να τον παρακολουθώ να ζωγραφίζει, να προετοιμάζουμε τις εκθέσεις του, να πηγαίνουμε σε εκθέσεις συναδέλφων του. Όλο αυτό ήταν πολύ φυσιολογικό για εμένα. Η μητέρα μου, επίσης, έφτιαχνε τότε μακέτες στο χέρι για διάφορα προϊόντα. Θυμάμαι τις μακέτες απλωμένες στην τραπεζαρία του σπιτιού, τους μαρκαδόρους, τα όργανα σχεδίασης. Είχε ασχοληθεί και με τη γραφιστική σε εκδόσεις, οπότε σίγουρα επηρεάστηκα. Ποτέ όμως δε με ώθησαν να ακολουθήσω αυτό το δρόμο ή να μην τον ακολουθήσω. Αυτό ήρθε φυσικά, θα έλεγα, και μάλιστα κάπου στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο ήθελα να γίνω γιατρός ή αρχιτέκτονας για ένα διάστημα. Αλλά μετά μου πέρασε και αποφάσισα πως εκείνο που πρωτίστως με ενδιέφερε ήταν η ζωγραφική, οπότε το ακολούθησα. Σίγουρα το να ακολουθείς το ίδιο επάγγελμα με τον γονέα είναι δίκοπο μαχαίρι πολλές φορές, αλλά δε μετανιώνω.


- Ολοκληρώνεις το δεύτερο μεταπτυχιακό σου, αυτή τη φορά στην εικαστική ψυχοθεραπεία (μου έκανε εντύπωση ότι είναι 4ετές!) και βρίσκεσαι στη φάση της εκπαίδευσης. Τι κάνεις δηλαδή;

Συνεχίζοντας την προηγούμενη απάντησή μου, θα σου πω ότι αυτό που κάνω τώρα συνδυάζει πολλές πτυχές μου. Το πρώτο μου μεταπτυχιακό ήταν στα εικαστικά, αυτό τώρα χρησιμοποιεί τα εικαστικά ως εργαλείο θεραπευτικής προσέγγισης. Η εικαστική θεραπεία - ψυχοθεραπεία γίνεται μέσω μιας ατομικής ή ομαδικής συνεδρίας, όπου τα μέλη (θεραπευτής – θεραπευόμενος – οι) χρησιμοποιούν εκτός από το λεκτικό κομμάτι και την εικόνα, το εικαστικό παράγωγο της συνεδρίας, για να μπορέσουν να εκφράσουν, να ερμηνεύσουν, να αποκωδικοποιήσουν συναισθήματα που δε φαίνονται εύκολα ή και καθόλου μέσω του λόγου, αλλά είναι πιο ασυνείδητα, πιο βαθιά, πιο «πρωταρχικά». Προερχόμενη από τον καλλιτεχνικό χώρο, έχοντας γνώσεις της εικαστικής γλώσσας, εκπαιδεύτηκα στις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, στις θεωρίες, στην εφαρμογή της εικαστικής ψυχοθεραπείας σε διαφόρους και διαφορετικούς πληθυσμούς. Όλο αυτό όταν εργάζεσαι, όπως εγώ, είναι πολύ δύσκολο να ολοκληρωθεί σε τέσσερα έτη, διότι δε μιλάμε για ένα θεωρητικό μεταπτυχιακό αλλά για μια ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση, 5ετή στην ουσία, η οποία εκτός των θεωρητικών μαθημάτων έχει πολλές ώρες πρακτικής άσκησης, εποπτείας και ατομικής εικαστικής ψυχοθεραπείας. Φέτος ολοκληρώνω τις ώρες πρακτικής μου και μετά εκκρεμεί η διπλωματική μου, οπότε σύντομα θα ξεκινήσω να εργάζομαι και σαν εικαστική ψυχοθεραπεύτρια. 




- Κρίση, ελληνοτουρκικά, προσφυγικό-μεταναστευτικό, κορονοϊός. Δύσκολη εποχή για εκθέσεις;

Από το 2010 και μετά έχουμε μπει σε μια εποχή όπου όλο κάτι απρόοπτο – δυσάρεστο συμβαίνει. Πορείες, απεργίες, τρομοκρατικά χτυπήματα, πρόωρες εκλογές,
capital control, σεισμοί, επεισόδια… Έχω κάνει εγκαίνια εν μέσω όλων αυτών και δεν είναι ό,τι το καλύτερο σίγουρα. Όμως η ζωή συνεχίζεται, δε μπορούμε να αναβάλλουμε διαρκώς το να κάνουμε πράγματα αναζητώντας την τέλεια συνθήκη, γιατί πολύ απλά δεν υπάρχει. Όταν προγραμματίζεις μια έκθεση μήνες ή και χρόνια, δε μπορείς να ελέγξεις τι θα συμβεί και πώς θα είναι τα πράγματα, δυστυχώς. Με τον κορονοϊό προσπαθώ να παραμείνω ψύχραιμη, να μη μπω σε καθεστώς φόβου γιατί δε θα με βοηθήσει κάπου αυτό. Πιστεύω πως τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, τίθεται ξεκάθαρα το θέμα της ατομικής ευθύνης του καθενός, του σεβασμού των κανόνων υγιεινής που θα έπρεπε ούτως ή άλλως να τηρούμε πάντα. Ελπίζω να παραμείνει ο κόσμος ψύχραιμος, να τηρεί τα μέτρα ασφαλείας και να σέβεται τους γύρω του έτσι ώστε να περιοριστεί το φαινόμενο. Όσον αφορά στην έκθεσή μου, περιμένω με χαρά τον κόσμο να έρθει να δει τα έργα μου και να συζητήσουμε. Είναι μια έκθεση που προετοίμαζα σχεδόν τέσσερα χρόνια, έχω κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσα. Εγκαίνια με κορονοϊό; Ναι, τι να κάνουμε, δε θα φιληθούμε, δε θα ανταλλάξουμε χειραψίες. Η γκαλερί είναι ένας καθαρός χώρος, τηρούνται όλοι οι κανόνες υγιεινής, δε χρειάζεται να παραμείνει κανείς μέσα μία ώρα, μπορεί να δει τα έργα και να βγει έξω να πιει το ποτό του. Ελπίζω να έρθει ο κόσμος, να ξεχαστεί και λίγο απ’ όλα αυτά που συμβαίνουν. Επίσης, η έκθεση θα διαρκέσει έναν μήνα, οπότε αν κάποιος δεν αισθάνεται άνετα να έρθει στα εγκαίνια, μπορεί κάλλιστα να έρθει μια οποιαδήποτε άλλη μέρα να δει τη δουλειά μου, αν φυσικά τον ενδιαφέρει.


Πληροφορίες:

Πέρα από τη σφαίρα του εγώ / Not me possessions
Γκαλερί Περιτεχνών Καρτέρης, Ηροδότου 5, Κολωνάκι
Διάρκεια έκθεσης: 12/3 – 11/4
Ημέρες και ώρες λειτουργίας:
Τρ. Πεμ. Παρ. 11.00 – 20.00
Τετ. Σαβ. 11.00 – 14.30

www.marianna-katsoulidi.com