Συνέντευξη στη Μαρία Νίκα
Το τελευταίο
της μυθιστόρημα «Η Άκρα Ταπείνωση», το οποίο αναφέρεται στη 12η
Φεβρουαρίου 2012, τη νύχτα που κάηκε η Αθήνα ενώ ψηφίζονταν τα μέτρα του
δεύτερου μνημονίου, τιμήθηκε με το βραβείο Balkanika. Ο Γάλλος συγγραφέας Λοράν Γκοντέ
συμπεριέλαβε στον «Guardian»
τον «Βίο του Ισμαήλ Φερίκ Πασά» στα 10 κορυφαία βιβλία που αφορούν την Ευρώπη.
Η Ρέα Γαλανάκη έχει αποσπάσει πλήθος διακρίσεων. Αφορμή όμως γι’
αυτή τη συνέντευξη ήταν το καινούργιο της βιβλίο. Μια συγκεντρωτική έκδοση με
όλα τα διηγήματά της (1984-2018) που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις
Καστανιώτη. Τη βρήκα στην Αθήνα αν και δεν έχει εγκαταλείψει εντελώς την Πάτρα,
όπου έζησε σχεδόν 30 χρόνια, λόγω της θέσης του συζύγου της, καθηγητή Ηλία
Κούβελα, στο Πανεπιστήμιο της πόλης. Το ότι στο βιβλίο της περιλαμβάνει και ένα
διήγημα για τη Μεσσήνια σκηνοθέτιδα Φρίντα Λιάππα ήταν ένας ακόμη λόγος για να
μιλήσουμε.
- Στο εξώφυλλο του νέου σας βιβλίου
βλέπουμε ένα αλογάκι της Παναγίας. Έχει κάποιο συμβολισμό αυτό;
Όχι, είναι
μια φωτογραφία που μου άρεσε πολύ. Την έχω βγάλει με το κινητό μου. Το γράφω
και στο πίσω μέρος του βιβλίου. Η φωτογραφία τραβήχτηκε στο Κάτω Καστρίτσι
Πάτρας τον Αύγουστο του 2019. Ήθελα ένα μίνιμαλ εξώφυλλο, επειδή και τα
διηγήματα έχουν μια μίνιμαλ φόρμα.
- Στις ιστορίες σας η πραγματικότητα
μπλέκεται με το όνειρο, με θρύλους και μύθους, με το μη πραγματικό. Πιστεύετε
στη μεταφυσική;
Όχι καθόλου.
Μάλιστα την αρνούμαι. Δεν ασχολούμαι με τη μεταφυσική αλλά με τον ψυχισμό του
ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο ό,τι πραγματικό υπάρχει γύρω του, είναι και
όσα κουβαλάει μέσα του, είναι αυτά που φαντάζεται, αυτά που σκέφτεται. Είναι
συγγραφικό λάθος να ταυτίζουμε τον άνθρωπο με έναν σκληρό ρεαλισμό. Ο άνθρωπος
είναι πολύ περισσότερα πράγματα. Αυτό δε σημαίνει μεταφυσική, δε μ’ ενδιαφέρει
καθόλου η μεταφυσική.
- Είναι ψυχολογία;
Κυρίως ναι,
τι αισθάνομαι και τι σκέφτομαι, που είναι μια πολύ σύνθετη κατάσταση. Είναι
αυτό που όλοι βιώνουμε.
- Όλες οι ιστορίες σας είναι
συγκινητικές, αλλά πιο πολύ με συγκίνησαν «Οι Κούρδοι της Πάτρας».
Ναι, ήταν
πραγματικά ένα πολύ δυνατό περιστατικό αυτό που περιγράφω.
- Είναι κάτι που ζήσατε; Αυτή η
νυχτερινή πορεία των Κούρδων με τα κεριά μέσα στην πόλη;
Εντάξει, δεν
έσβηναν τα κεριά όπως γράφω, αυτό είναι «συγγραφική αδεία» που λέμε, αλλά η
πορεία έγινε. Είχε σκοτωθεί ένας νεαρός Κούρδος. Στην προσπάθειά του να φύγει
με μια νταλίκα ανακαλύφθηκε, χτυπήθηκε, έτρεξε να σωθεί και έπεσε από ψηλά. Ύστερα
έγινε αυτή η διαμαρτυρία.
- Με αφορμή το συγκεκριμένο διήγημα, σας
προσέγγισε και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος;
Ναι, γιατί το
τελευταίο σενάριο του Αγγελόπουλου αναφερόταν και στον τρόπο που έφευγαν οι
μετανάστες από την Πάτρα, μπαίνοντας κρυφά στα πλοία, για το εξωτερικό. Με τις
νταλίκες. Ερχόντουσαν στην πόλη και κρυβόντουσαν κοντά στο λιμάνι μέχρι να βρουν
ευκαιρία να μπουν σε μια νταλίκα και να φύγουν με τα φέρι μποτ προς Ιταλία.
Αυτό ήταν το όνειρό τους. Ο Αγγελόπουλος αυτό το είχε εντάξει στο θέμα της ταινίας
που είχε ξεκινήσει τότε και αφορούσε την κρίση. Ο Θόδωρος σκοτώθηκε το 2012, η
κρίση στην Ελλάδα είχε ήδη ξεκινήσει. Ο ίδιος έγραφε το σενάριο αλλά κάποιοι άνθρωποι
τον βοηθούσαμε, εγώ και ο Πέτρος ο Μάρκαρης που ήταν και ο μόνιμος συνεργάτης
του.
- Είχε μπει και φωτιά τότε στο χώρο που
έμεναν οι Κούρδοι;
Ναι, αλλά όχι,
φυσικά, από τους Κούρδους.
- Με όσα συμβαίνουν σήμερα στη Μόρια,
σκέφτεστε ότι αυτή η ιστορία δεν τελειώνει ποτέ;
Στην ιστορία
πάντα είχαμε και έχουμε μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα. Όπου υπάρχει πόλεμος οι
άνθρωποι φεύγουν. Εμείς, η Ευρώπη κυρίως έχει αποτύχει επιτρέποντας να δημιουργηθούν
καταστάσεις όπως στη Μόρια, επειδή δεν αφήνει να φύγει αυτός ο κόσμος και να
πάει σε διάφορες χώρες, να διανεμηθεί. Παίζονται πολλά παιχνίδια, και η Τουρκία
παίζει παιχνίδια και η Ευρώπη, κι εμείς έχουμε βρεθεί πιεσμένοι.
- Στο βιβλίο σας έχετε και ένα διήγημα για τη Φρίντα Λιάππα. Το «Ένα σχεδόν γαλάζιο χέρι». Ήταν στενή σας φίλη;
Πάρα πολύ,
συμφοιτήτριά μου. Εκείνη ήρθε στην Αθήνα από τη Μεσσήνη, εγώ από το Ηράκλειο.
Συνδεθήκαμε τότε στη Νεολαία Λαμπράκη. Η Φρίντα ήταν ήδη μέλος, εγώ μόλις είχα
μπει όταν έγινε η δικτατορία. Ήμασταν μια παρέα από τη Φιλοσοφική και τη
Νομική. Μετά η Φρίντα έγινε μέλος της πρώτης παράνομης οργάνωσης του «Ρήγα
Φεραίου» γι’ αυτό και προφυλακίστηκε. Δεν καταδικάστηκε αλλά καταδικάστηκαν στο
ίδιο στρατοδικείο πολλοί φίλοι μας, ανάμεσά τους και ο τότε σύζυγος και
συμφοιτητής μου, Νίκος Γιανναδάκης. Όλα αυτά μας συνέδεσαν. Η Φρίντα ήταν ένας
άνθρωπος με τον οποίο είχα μια πνευματική συνομιλία. Διάβαζε, έγραφε, ήταν
άνθρωπος της τέχνης, μια σπουδαία γυναίκα. Ήταν πολύ κρίμα που πέθανε τόσο νέα.
Είχε ακόμα πάρα πολλά να δώσει.
- Σε κάποιο από τα διηγήματά σας
αναφέρεστε στο «Κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου, σε ένα άλλο περιγράφετε την κλοπή
της προτομής του Καζαντζάκη έξω από τη Νομική. Πώς εμπνέεστε τις ιστορίες σας;
Αρκετές φορές
μου έχει ζητηθεί π.χ. από μεγάλες εφημερίδες να γράψω κάτι, με κάποια αφορμή,
ένα διήγημα και μάλιστα με μετρημένες λέξεις. Αυτό δε γίνεται στα μυθιστορήματα
αλλά γίνεται πολύ συχνά με τα διηγήματα. Μετά το επεξεργάζεσαι και φτιάχνεις
ένα κείμενο λογοτεχνικό. Πρέπει να βρει κανείς μια ιδέα. Αν δε με συγκινήσει
μια ιδέα δε μπορώ να γράψω. Μου είπαν από «Το Βήμα», γράψε μας ένα διήγημα
που να βασίζεται σε έναν λογοτεχνικό ήρωα. Είπα, θα το σκεφτώ. Το σκέφτηκα και
επειδή με είχε συγκινήσει πολύ το «Κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου, αποφάσισα να
γράψω για τον λογοτεχνικό ήρωα αυτού του έργου. Το διήγημα που έγραψα για τη Φρίντα μου το
είχαν ζητήσει από το Φεστιβάλ του Άργους. Είχαν ζητήσει και από άλλους. Το θέμα
ήταν μια μεταμόρφωση σε όνειρο. Ειδικά για τη Φρίντα, επειδή ήθελα να την
παρουσιάσω σαν νεράιδα, σαν ένα ξωτικό, κάθισα και διάβασα πάρα πολλά πράγματα
από λαογράφους, μελετητές κ.λπ.
- Την επικαιρότητα την παρακολουθείτε;
Την
παρακολουθώ και με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Ας πούμε το τελευταίο μου μυθιστόρημα
«Η Άκρα Ταπείνωση» ήταν απολύτως πάνω στην επικαιρότητα, στη νύχτα αυτή της
μεγάλης οικονομικής κρίσης, στις 12 Φεβρουαρίου του 2012, με τα μεγάλα
συλλαλητήρια που κάηκε όλη η Αθήνα.
- Η ζωή σας είναι μόνο γράψιμο; Τι άλλο
κάνετε;
Όχι βέβαια
μόνο γράψιμο. Υπάρχει οικογένεια, υπάρχουν γραφειοκρατίες, υπάρχουν χιλιάδες
πράγματα. Είμαι ένας κανονικός άνθρωπος. Κάνω δουλειές στο σπίτι, μαγειρεύω…
Και θεωρώ ότι, παρόλο που αυτό σου τρώει καιρό από το γράψιμο, έτσι πρέπει να
γίνει. Δε μπορούμε να πούμε ότι κλεινόμαστε κάπου και γράφουμε ή ζωγραφίζουμε ή
δεν ξέρω τι. Η ζωή έχει και μια πρακτική πλευρά που αλίμονο αν δεν την
παρακολουθούμε και δεν συμμετέχουμε.